Ten kto obserwował gwiazdy na pogodnym niebie nocą doskonale wie, że to wyjątkowe doświadczenie. Wpatrując się w rozgwieżdżone niebo, możemy odprężyć się i uspokoić, poczuć głęboką więź ze wszechświatem, zastanowić się nad miejscem człowieka w kosmosie.
Podczas gdy w życiu codziennym rządzi nami technologia, nocne obserwacje pozwalają wrócić do natury. Jednak miejsce obserwacji nieba nie może być przypadkowe. Gdzie nocą widać najwięcej?
Jak twierdza znawcy, nocne wędrówki i obserwowanie rozgwieżdżonego nieba to czysta przyjemność, ale pod warunkiem, że niebo jest… czyste. Poznawanie tajemnic nocnego nieba czy śledzenie zaćmień i deszczy meteorów to pasjonująca przygoda, która pomaga nam zrozumieć wszechświat. Niestety, miejsc, gdzie możliwa jest obserwacja gwiazd w Polsce nie ma za dużo.
Nocny aktywny wypoczynek
Pod hasłem „Nocny aktywny wypoczynek” portale puchną od ogłoszeń hoteli z klubami nocnymi oraz innymi atrakcjami dla mężczyzn w najczęściej dużych miastach. Coraz bardziej popularnym celem wyjazdów Polaków jest turystyka astronomiczna na odludziu. To nowoczesne nocne przygody dla rodzin, dzięki którym brodząc wzrokiem w nieskończonej przestrzeni kosmosu można znaleźć ukojenie i spokój.
Pierwsze parki ciemnego nieba powstały w Ameryce Północnej na początku lat 90. XX wieku. Ich zadaniem była edukacja społeczeństwa w zakresie konsekwencji i zapobiegania zanieczyszczeniu światłem. W biegiem lat tworzono kolejne na całym świecie. Listę wszystkich parków i rezerwatów, gdzie ciemne niebo jest pod specjalną ochroną publikuje Międzynarodowy Związek Ciemnego Nieba (International Dark-Sky Association).
W 2009 roku powołano do życia pierwszy park w Europie. Izerski Park Ciemnego Nieba to jedyny taki obszar na świecie, który swym zasięgiem obejmuje dwa kraje: Polskę i Czechy. Kilka lat później dla astroturystyki udostępniono jeszcze ciemniejszy park – w gminie Lutowiska w Bieszczadach. Oprócz parków w Polsce istnieje kilka mniejszych rejonów ochrony naturalnej ciemności. Są to Obszar Ciemnego Nieba w Sopotni Wielkiej na Śląsku czy Ostoja Ciemnego Nieba w sołectwach Izdebno i Chalin w Wielkopolsce.
Ciemne niebo w Polsce
Szacuje się, że ponad 80 proc. ludności Ziemi nie może zobaczyć nocami czarnego, usianego gwiazdami nieba, w tym aż 99 proc. Europejczyków i Amerykanów. Zanieczyszczenie światłem jest poważnym problemem silnie zurbanizowanego świata. Naturalną czerń nieba osłabia pomarańczowa łuna unosząca się nad miastami, która jest rezultatem nadmiernego używania energii elektrycznej do oświetlania budynków czy ulicznej reklamy.
W największych metropoliach miliony ludzi nigdy nie widziały gwiazd. Obecnie najbardziej zanieczyszczony światłem jest Górnośląski Okręg Przemysłowy z Katowicami na czele. Problem z dostrzeżeniem wszystkich gwiazd mają zwłaszcza mieszkańcy południowej i środkowej części Polski. Najmniej zanieczyszczone światłem są dzielnice wschodnie, a zwłaszcza północny wschód.
Najlepsze rezerwaty przyrody
Aby uciec od światła i zachwycić się czernią nocy, trzeba wybrać się do najciemniejszych miejsc w naszym kraju. W Parku Gwiezdnego Nieba „Bieszczady” dla turystów lubiących nocne wędrówki w poszukiwaniu spektakli na niebie przygotowano trzy platformy widokowe, skąd można dostrzec nawet 7 tys. gwiazd. Najciemniejsze niebo znajdziemy w rejonie dawnej wsi Bukowiec, ok. 1,5 km od granicy polsko-ukraińskiej, gdzie znajduje się pole biwakowe.
Czyste powietrze i brak sztucznego oświetlenia w miejscach takich, jak Połonina Wetlińska czy Tarnica pozwalają na nocne wycieczki i podziwianie widoków zapierających dech w piersiach. Park zajmuje powierzchnię ponad 114 tys. ha na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego oraz parków krajobrazowych Cisniańsko-Wetlińskiego i Doliny Sanu. Wspólnie z sąsiednim Parkiem Ciemnego Nieba „Połoniny” na Słowacji oraz Transkarpackim Parkiem Ciemnego Nieba na Ukrainie tworzą pierwszy na świecie potrójny park ciemnego nieba.
W Górach Izerskich w dolinie Izery i Jizery, szczególnie w okolicach schronisk Chatka Górzystów i Orle, nocne niebo jest dwukrotnie jaśniejsze od nieba nieskażonego światłem. Na obszarze o powierzchni 75 km kw. turyści zachwycają się niezwykle ciemnym niebem usianym milionami gwiazd. Nocne niebo w tym rejonie pozwala na wyraźne obserwacje Drogi Mlecznej oraz takich obiektów niebieskich, jak mgławice, gromady gwiazd czy odległe galaktyki.
Gwiazdy i przyroda
Najbardziej rozgwieżdżone niebo w Polsce można zobaczyć w rejonie Suwałk, Ostrołęki, Puszczy Białowieskiej, na terenie Drawieńskiego Parku Narodowego czy w Bieszczadach, gdzie nie ma wielkiego przemysłu i dużych skupisk ludności. Zdaniem specjalistów, ciemne niebo znajdziemy również na terenie Słowińskiego Parku Narodowego, na Pojezierzu Drawskim, na Podlasiu (okolice wsi Ogórki oraz między Poleskim Parkiem Narodowym a Włodawą). Dobrze widać gwiazdy wzdłuż prawie całej granicy z Rosją (m.in. Jezioro Oświn pomiędzy Gołdapią a Bartoszycami).
Na szczycie góry Lubomir w Beskidzie Wyspowym działa jedyne w naszym kraju obserwatorium organizujące pokazy obiektów, które można podziwiać tylko na nocnym, ciemnym niebie. Natomiast na szczycie Suhory (1009 m n.p.m.) w Gorcach czynne jest obserwatorium astronomiczne, gdzie przy dobrej pogodzie możliwy jest pokaz plam słonecznych.
Prawdziwym rajem dla miłośników astronomii i astrofotografii jest Pustynia Błędowska. Doskonałe warunki obserwacyjne są wynikiem braku infrastruktury przemysłowej w okolicach. Nocą, gdy niebo jest wolne od miejskich świateł, szczególnie piękne są widoki Drogi Mlecznej. W piaszczystych plenerach bez większej roślinności, gdzie rozgwieżdżone niebo zlewa się z horyzontem możliwa jest fotografia gwiazd.
